Mới đây, Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị về việc đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, với tầm nhìn đến năm 2045. Nghị quyết này cùng với Luật Điện lực và các nghị quyết quan trọng khác đã tạo ra một hệ sinh thái chính sách hỗ trợ mạnh mẽ, từ đó thúc đẩy cải cách thị trường điện tại Việt Nam.
Hệ thống thị trường điện mới
Quá trình cải cách thị trường điện tại Việt Nam được quy định theo ba cấp độ: thị trường phát điện cạnh tranh, thị trường bán buôn điện cạnh tranh và thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Một trong những điểm quan trọng nhất là việc áp dụng giá thị trường cho mọi loại hình năng lượng, đồng thời xóa bỏ chính sách bù chéo giữa các nhóm khách hàng. Việc này khác biệt so với trước đây, khi giá điện thường được sử dụng như công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, dẫn đến sự không minh bạch và bất cập trong việc phản ánh chi phí đầu vào và tín hiệu cung – cầu.
Nghị quyết 70 cũng nhấn mạnh sự điều tiết hợp lý của Nhà nước thông qua các công cụ thị trường, cùng với việc thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội, bao gồm hỗ trợ tiền điện cho hộ nghèo. Cách tiếp cận này không chỉ thúc đẩy thị trường mà còn đảm bảo công bằng xã hội, ngăn ngừa xung đột giữa các mục tiêu kinh tế và xã hội.
Tăng cường quyền lựa chọn của khách hàng
Ngoài ra, Nghị quyết 70 còn chú trọng vào việc tăng cường quyền lựa chọn của khách hàng trong việc tiếp cận và lựa chọn đơn vị cung cấp điện. Việc này được cụ thể hóa thông qua cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), cho phép các nhà đầu tư và khách hàng lớn có thể mua bán điện năng lượng tái tạo trực tiếp với nhau. Điều này không chỉ làm rõ chi phí và giá trị thực của điện mà còn khuyến khích người tiêu dùng điều chỉnh nhu cầu tiêu thụ điện, từ đó giúp giảm áp lực đầu tư nguồn điện và lưới điện mới.
Cải cách cấu trúc ngành điện
Nghị quyết 70 cũng chỉ đạo việc thúc đẩy cơ cấu lại ngành điện, nhằm tăng cường tính cạnh tranh, minh bạch và bền vững. Các chức năng sản xuất và kinh doanh cần tách bạch với chức năng quản lý nhà nước, cũng như tách biệt các hoạt động độc quyền tự nhiên với hoạt động có tính cạnh tranh.
Luật Điện lực 2024, có hiệu lực từ tháng 2 vừa qua, đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra khung pháp lý vững chắc. Luật này đã phân quyền nhiều hơn cho Chính phủ và Bộ Công Thương, giúp linh hoạt điều chỉnh và cập nhật các quy định theo sự thay đổi của thực tiễn.
Chuyển dịch năng lượng bền vững
Việt Nam đặt mục tiêu đạt được mức phát thải ròng bằng 0 (net-zero) vào năm 2050, trong khi đó tỷ trọng năng lượng tái tạo dự kiến sẽ đạt 28-36% vào năm 2030 và 74-75% đến năm 2050. Để thực hiện mục tiêu này, Nghị quyết 70 đã đưa ra định hướng chiến lược quan trọng nhằm thúc đẩy chuyển dịch năng lượng, giảm phát thải khí nhà kính, và đảm bảo an ninh cung ứng điện.
Đa dạng hóa nguồn cung năng lượng
Đầu tiên, Nghị quyết nhấn mạnh sự cần thiết phải đa dạng hóa nguồn cung và vai trò của năng lượng tái tạo. Các nhà đầu tư được khuyến khích khai thác và sử dụng triệt để năng lượng tái tạo, năng lượng mới, và năng lượng sạch. Việc phát triển điện gió và điện mặt trời được đặc biệt chú trọng, cùng với lộ trình giảm tỷ trọng điện than một cách hợp lý.
Để đảm bảo ổn định cho hệ thống khi năng lượng tái tạo gia tăng, Nghị quyết cũng chủ trương phát triển điện khí, với cả khí tự nhiên trong nước và LNG nhập khẩu, coi đây là nguồn cung điện quan trọng cho điều tiết hệ thống. Đặc biệt, điện hạt nhân được đưa vào chiến lược phát triển trong giai đoạn 2030-2035, thể hiện cam kết của Việt Nam đối với việc đa dạng hóa nguồn năng lượng sạch.
Công nghệ và hạ tầng thông minh
Nghị quyết còn đặt ra yêu cầu ứng dụng công nghệ và hạ tầng thông minh trong việc tích hợp năng lượng tái tạo quy mô lớn. Một hệ thống lưới điện thông minh, hiện đại, kết nối với khu vực và quốc tế được coi là cần thiết.
Đồng thời, Nghị quyết 70 cũng nhấn mạnh việc đẩy mạnh tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường, khuyến khích ứng dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng và triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn, nhằm giảm áp lực lên nguồn cung và bảo vệ môi trường.
Vai trò của khu vực kinh tế tư nhân
Điểm đột phá không kém phần quan trọng trong Nghị quyết 70 là việc khẳng định vai trò của khu vực tư nhân, được xem là “một trong những động lực quan trọng nhất” cho sự phát triển năng lượng. Để đáp ứng nhu cầu đầu tư lớn trong giai đoạn 2026-2030 (dự kiến khoảng 136,3 tỷ USD), Nghị quyết chủ trương huy động tối đa nguồn vốn đầu tư từ khu vực tư nhân và nước ngoài cho các dự án trong lĩnh vực năng lượng, thông qua hình thức đối tác công tư (PPP).
Nghị quyết còn mở rộng cơ hội cho khu vực tư nhân tham gia vào các lĩnh vực hạ tầng truyền tải điện và hạ tầng lưu trữ năng lượng. Đây là những lĩnh vực vốn trước đây chủ yếu do Nhà nước nắm giữ, việc tư nhân tham gia sẽ giúp giảm gánh nặng tài chính cho Nhà nước và tăng cường hiệu quả đầu tư.
Giải quyết các vấn đề nan giải trong ngành điện
Ngành điện Việt Nam đang phải đối mặt với ba vấn đề chính: giá cả hợp lý, tin cậy và bền vững, những vấn đề này thường có xu hướng xung đột với nhau. Để đồng thời giải quyết ba mục tiêu này, Nghị quyết 70 đã đưa ra các giải pháp đồng bộ và quyết liệt.
Đảm bảo tính tin cậy
Nghị quyết đảm bảo cung ứng điện an toàn bằng cách đa dạng hóa các nguồn điện, bao gồm năng lượng tái tạo, điện khí, điện hạt nhân và thủy điện tích năng. Đầu tư vào lưới điện thông minh và hệ thống lưu trữ năng lượng, cùng với các chương trình quản lý nhu cầu điện là rất quan trọng để nâng cao độ tin cậy của hệ thống.
Đảm bảo giá cả hợp lý
Việc chuyển sang cơ chế giá thị trường minh bạch và loại bỏ các hình thức bù chéo sẽ thúc đẩy cạnh tranh giữa các đơn vị phát điện và bán lẻ, giúp tối ưu hóa chi phí và cung cấp giá điện cạnh tranh hơn trong dài hạn. Đồng thời, các chính sách an sinh xã hội cho người nghèo và đối tượng chính sách sẽ đảm bảo công bằng và ổn định xã hội.
Tính bền vững
Việc ưu tiên phát triển năng lượng tái tạo, giảm tỷ trọng điện than, và ứng dụng công nghệ sạch là những giải pháp hàng đầu để đạt được sự bền vững về môi trường. Điện hạt nhân cũng được xem là một phần trong chiến lược này.
Chiến lược phát triển cho tương lai
Việt Nam, với tư cách là một quốc gia “đi sau” trong cải cách thị trường điện, có cơ hội học hỏi từ kinh nghiệm quốc tế và áp dụng các thiết kế thị trường tiên tiến nhằm “về kịp hoặc vượt trước” trong xu hướng chuyển dịch năng lượng bền vững toàn cầu.
Để thực hiện điều này, cần có những điểm mấu chốt:
- Thiết kế thị trường điện phù hợp: Cần có cơ chế quản lý công suất mới và cấu trúc hợp đồng mua bán điện dài hạn thích hợp cho từng loại công nghệ.
- Quản trị thị trường hiệu quả: Cần xây dựng một cơ cấu quản trị độc lập với các cơ quan tham mưu chính sách có đủ thẩm quyền và nguồn lực.
- Phát triển năng lực con người: Cần đào tạo đội ngũ lãnh đạo và nhân lực có kiến thức chuyên sâu về thị trường điện và chuyển đổi năng lượng bền vững.
- Khẩn trương thực hiện cải cách: Các dự án thuộc chương trình cải cách này cần được xem xét là dự án phát triển điện lực cấp bách, quan trọng và cần được ưu tiên hàng đầu.
Nghị quyết 70 cùng với hệ thống các chính sách đồng bộ đã tạo ra một khung pháp lý vững chắc, tạo điều kiện cho sự cải cách thị trường điện, phát triển ngành điện và thúc đẩy kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, thành công cuối cùng phụ thuộc vào sự quyết liệt và đồng bộ trong việc triển khai các nhiệm vụ và giải pháp đã đề ra.
Tóm lại, Nghị quyết 70 được kỳ vọng sẽ tạo ra những chuyển biến tích cực trong ngành điện, hướng đến một thị trường điện cạnh tranh, minh bạch và bền vững cho Việt Nam trong tương lai.
Tác giả: Thái Doãn Hoàng Cầu – Tiến sĩ về hành vi kinh tế trong thị trường điện và có hơn 25 năm kinh nghiệm nghiên cứu và làm việc trong thị trường điện Úc. Ông là tác giả của cuốn sách “Thị trường điện: các vấn đề cơ bản và chuyên đề kinh tế, thương mại, quản lý chiến lược”, cung cấp những kiến thức cần thiết nhằm giúp ngành điện Việt Nam chuẩn bị tốt hơn cho thị trường điện.
Chuyên mục TÂM ĐIỂM mong nhận được ý kiến của bạn đọc về nội dung bài viết. Hãy vào phần Bình luận và chia sẻ ý kiến của bạn. Xin cảm ơn!
