Trong không gian yên ắng của một buổi chiều muộn, chúng tôi đã có dịp trò chuyện cùng ông Trần Nhật Nghĩa, một người đã bỏ ra hơn nửa đời người để ghi lại lịch sử Đảng bộ tỉnh Bình Thuận, đặc biệt là khu vực Đông Nam tỉnh này. Ông không chỉ là nhân chứng sống cho những biến động lớn lao của đất nước, mà còn là người giữ lại những ký ức quý giá cho thế hệ sau.
Hành Trình Tìm Về Lịch Sử
Ngôi nhà nhỏ của ông Nghĩa tọa lạc giữa một con đường nhỏ ở phường Phan Thiết. Bên trong căn nhà, bàn làm việc chất đầy sách vở, bản thảo, cùng những cuốn sổ tay đã ngả màu. Dù đã ngoài 70 tuổi, mái tóc đã bạc trắng, nhưng ánh mắt ông vẫn ánh lên sự sáng suốt và lòng say mê nghiên cứu lịch sử.
Khi tôi nhắc đến sự kiện Cách mạng Tháng Tám tại Hàm Thuận, ông Nghĩa trầm ngâm, bộc bạch: “Tôi không sinh ra trong thời kỳ ấy, nhưng tôi đã lắng nghe và gặp những người từng tham gia vào cuộc cách mạng. Họ đã chia sẻ với tôi những ký ức, những trải nghiệm đau thương và tự hào. Trách nhiệm của tôi là phải ghi lại những câu chuyện đó một cách trung thực, để thế hệ sau hiểu rõ giá trị của độc lập và tự do hôm nay.”
Ông Nghĩa đã dành nhiều thời gian để tái hiện lại những trang sử hào hùng của Hàm Thuận, từ những ngọn lửa âm ỉ từ lòng đất, đến hành trình đấu tranh không ngừng nghỉ của những con người yêu nước.
Phong Trào Cách Mạng Ở Hàm Thuận
Theo ông Nghĩa, phong trào cách mạng bắt đầu diễn ra từ năm 1939, với những thách thức không nhỏ. Đồng chí Dương Bạch Mai, từ Sài Gòn, đã truyền đạt chủ trương mới của Đảng cho đồng chí Nguyễn Gia Tú. Chủ trương này nhấn mạnh việc đấu tranh công khai nhưng chuyển dần sang hoạt động bí mật, khi mà lực lượng thù địch bắt đầu tiến hành các cuộc đột kích khủng bố.
Hàng loạt cán bộ, trong đó có Tống Ngọc Cang, Huỳnh Văn Dậu và Lê Triều, đã bị bắt. Nguyễn Gia Tú, để bảo toàn lực lượng, phải rút vào rừng Tùy Hòa. Sự việc nghiêm trọng hơn khi vào tháng 9/1941, một liên lạc quan trọng giữa các cán bộ bị bắt, dẫn đến hàng loạt cán bộ ở Ninh Thuận – Bình Thuận cũng bị bắt giam.
Khi phát xít Nhật xâm lược Đông Dương, tình hình tại Hàm Thuận trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Nhiều nhân vật có thế lực bắt tay với Nhật trong việc quản lý các nguồn tài nguyên. Trong cơn bão táp ấy, phong trào kháng chiến vẫn âm thầm diễn ra. Không thể không nhắc đến sự ra đời của Hội “Đồng Tâm” mà thanh niên Long Thạnh thành lập. Họ đã tổ chức nhiều cuộc phản kháng nhỏ lẻ nhưng đầy ý nghĩa.
Việt Minh Phát Triển Mạnh Mẽ
Cuối năm 1943, tổ chức Mặt trận Việt Minh bắt đầu phát triển mạnh mẽ. Các cán bộ như Lưu Minh Kim và Nguyễn Kim Bồng đã tích cực tái liên lạc và cung cấp thông tin cho phong trào. Ông Nguyễn Kim Bồng lợi dụng hoạt động trong Hội Phật học để lôi kéo nhiều trí thức và người lao động tham gia.
Sau khi Nhật đảo chính Pháp ngày 9/3/1945, các cán bộ từng bị đày, như Nguyễn Gia Tú và Nguyễn Tương, trở về và được phân công lãnh đạo khởi nghĩa. Họ liên tục tổ chức các cuộc họp và tuyên truyền về bản chất giả dối của chính phủ Trần Trọng Kim, kêu gọi dân chúng tham gia phong trào Việt Minh.
Một Ngày Đánh Thức Dân Tộc
Vào ngày Nhật Bản đầu hàng vào 15/8/1945, tình hình trở nên hỗn loạn. Chính quyền tay sai ở Phan Thiết hoang mang, và đến ngày 24/8, các đồng chí Việt Minh đã chính thức tiếp quản các công sở quan trọng. Đầu tháng 9, hàng nghìn nhân dân Hàm Thuận đã đổ về Phan Thiết với khí thế mạnh mẽ, đồng loạt kêu gọi tự do, độc lập.
Ngày 2/9/1945 đánh dấu Quốc khánh đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, với bầu không khí rộn ràng khi bản Tuyên ngôn Độc lập được công bố.
Những Đóng Góp Quan Trọng
Dù trải qua bao thăng trầm, ông Trần Nhật Nghĩa vẫn khẳng định: “Hàm Thuận không chỉ là ký ức mà còn là trách nhiệm ghi lại những điều đã xảy ra. Lửa cách mạng không tự nhiên bùng lên mà là kết quả của những nỗ lực không ngừng nghỉ trong suốt 15 năm.”
Theo ông, Hàm Thuận đã có sự thay đổi đáng kể về tổ chức hành chính qua các thời kỳ. Từng tên xã, tên huyện đều gắn liền với các hoạt động cách mạng. Đến nay, nhiều tài liệu biên niên sử của Đảng bộ Bình Thuận vẫn mang dấu ấn của ông Nghĩa.
Trước khi chia tay, ông mở một cuốn sổ tay cũ, chậm rãi nói: “Tôi chỉ là người giữ lại ngọn lửa cách mạng ấy cho hôm nay và cho tương lai”.
Tóm lại
Người ta thường không dễ dàng nhận ra sức ảnh hưởng của những nhân vật như ông Trần Nhật Nghĩa, nhưng chính những nỗ lực âm thầm của ông và những người như ông đã góp phần gìn giữ ngọn lửa lịch sử, để các thế hệ tương lai có thể hiểu rõ hơn về giá trị của độc lập và tự do.
